सिनेमामा प्रकाश खोज्ने निर्देशक

 

सिनेमा कसैका लागि बिशुद्ध मनोरंजन मात्र हुन सक्छ कसैका लागि यो कुनै मुद्दालाई बहसमा लग्ने माध्यम बन्न सक्छ अनि कसैलाई प्रोपोगन्डा चलाउने साधन पनि हुन सक्छ । ब्यक्तिको सोच र रुचि अनुसार फिल्मको उपयोग हुन्छ । भारतीय सिनेमाको १०० बर्षे इतिहासलाई हेर्ने हो भने पनि यस्तै लाग्छ ।

विविधताका मामिलामा बलिउड निकै परिष्कृत छ । बलिउडमा एकातिर बिशुद्ध व्यावसायिक निर्देशक पनि छन् भने अर्कोतिर सिनेमालाई समाज र कलासँग जोड्ने निर्देशक पनि छन् ।

राकेश ओमप्रकाश मेहरा दोश्रो पक्षमा ज्यादा पर्छन् । ७ जुलाई १९६३ मा दिल्लीमा जन्मीएका राकेश ओमप्रकाश मेहेराले प्रारम्भिक शिक्षा एअर फोर्स बाल भारती स्कुलमा गरेका थिए । यिनले श्रीराम कलेज अफ कमर्सबाट स्नातक गरेका छन् । सिनेमा निर्देशन भन्दा पहिले यिनी चर्चित एड निर्देशक थिए । र त्यसभन्दा पनि अघि यिनी भ्याक्युम क्लिनरको सेल्समेन थिए । मेहेराले कुनै समय दिल्लीमा गार्मेन्ट पनि चलाएका छन् ।

राकेश ओमप्रकाश मेहेराले टोयोटो, अमेरिकन एक्स्प्रेस, पेप्सी र कोकोकोला जस्ता चर्चित कम्पनीका लागि एड बनाएका थिए । यिनले बनाएको कोकको एडमा भिडमा उभिए बापत आजका चर्चित फिल्ममेकर अनुराग कश्यपले ४०० रुपैयां पाएको एक अन्तरवार्तामा बताएका छन् । थुप्रै एड फिल्म बनाएपछि यिनले सन् २००१ मा पहिलो फिचर फिल्म अक्स बनाएका थिए ।

अमिताभ बच्चन र मनोज बाजपेयीको अभिनय रहेको फिल्मलाई समिक्षकले राम्रो भने पनी दर्शकले उति रुचाएनन् । महंगो बजेटमा बनाईएको यो फिल्मले पैसा त कमाएन् तर केही प्रतिष्ठित अबार्ड भने जितेको थियो, जसमा फिल्मफेयर अवार्ड पनि छ । सन् २००६ मा आएको उनको दोस्रो फिल्म रंग दे बसन्तीले भने यिनलाई सबै दियो । पैसा र प्रसिद्धि खुबै कमाएको यो फिल्मबाट राकेश ओमप्रकाश मेहेराले राष्ट्रिय चलचित्र पुरस्कार र फिल्मफियर अवार्ड पनि जिते । मण्डल कमिशनको रिपोर्टको बिरोध स्वरूप बनेको यो फिल्म दशककै उत्कृष्ट फिल्ममा पर्दछ । मण्डल कमिशनको रिपोर्ट भोट बैंकमा आधारित छ भन्ने मेहेरा मान्दछन् ।

रंग दे बसन्ती पछि यिनले दिल्ली ६ बनाए । भेनिस फिल्म फेस्टिभलमा अफिसियल सेलेक्ट भएको यो फिल्म बक्स अफिसमा भने कत्ती पनि चलेन । यिनी बलिउडका यस्ता फिल्ममेकर हुन जसको सिनेमा बक्स अफिसमा नचले पनी पुरस्कार पाउंछन् । अक्सबाट शुरु भएको सिलसिला दिल्ली ६मा पनि दोहोरियो । दिल्ली ६ फ्लप भएपनि यस सिनेमाले नर्गिस दत्त राष्ट्रिय एकता अवार्ड पाएको छ ।

निर्माताका रूपमा यिनको पहिलो सिनेमा तीन थे भाइ हो जुन सुपर फ्लप भएको थियो । कहिले तल कहिले माथी पुग्ने यिनको नियति पनि बढो विचित्रको छ । यसबारे उनी भन्छन् ‘यसैले त मलाई अझ जान्न र बुझन सिकाईरहेको हुन्छ ।’

हिट र फ्लप बराबर देखेका मेहराले फिल्म भाग मिल्खा भाग बनाउन अनेक हण्डर बेहोरको थिए । दिल्लीको पुस्तैनी फ्ल्याट, बैंकमा रहेका शेयर सबै बेचेर फिल्म बनाउन कस्सिएका राकेश तब संकटमा परे जब उनले थाहा पाए मिल्खा सिंहको बारेमा फिल्म बनाउन एउटा भीड नै तयार भएको छ र उनको कथाको स्वीकृति लिन करोडौंमा मोल मोलाई हुंदैछ ।

अनौपचारिक रुपमा त उनले पनि मिल्खा सिंहको परिवारसंग सल्लाह गरेका थिए तर ठोस केही थिएन । उनि असमन्जसमा परे फिल्म नबनाउं आन्तरिक रुपमा लगानी भैसकेको छ बनाउं भने राईटस किन्न करोडौं अफर गर्न सक्ने अवस्था छैन । दुविधा वीच मै आफना गीतकार मित्र प्रसुन जोशीलाई लिएर मेहेरा मिल्खा सिंहको परिवार भेट्न पुगे । भित्र कोठामा मिल्खा सिंहको परिवार सरसल्लाहमा बसे ।

जन्ममिती ठ्याक्कै एकिन नगरिएका धावक मिल्खा सिहको जन्म मुजफ्फगर, पन्जाब प्रान्त हाल पाकिस्तानमा पन्जाबी राजपुत परिवारमा भएको हो । भारत बिभाजनका दौरान भएको हत्याहिंसाको चपेटामा यिनको परिवार पनि परेको थियो । यिनले आफ्नै कलिला आँखा अधि आफ्नो परिवारको बीभत्स हत्या भएको देखेका थिए । दिदी सङ भागेर दिल्ली आएका मिल्खाले अनेक दुख र हण्डर खाए । उनको जिवनमा त्यतिखेर परिवर्तन आयो जब उनी भारतीय सेनामा भर्ती हुन पुगे।र त्यहीँबाट शुरु भयो उनको नयाँ अध्याय धावकका रूपमा । कमन्वेल्थ र २ एसियन गेम्सका स्वर्णधारी यिनको दौडने कला देखेर तत्कालीन पाकिस्तानी जनरल अयुब खानले यिनलाई फ्लाइङ सिखको उपमा दिएका थिए । यिनै महान खेलाडीको जिवनकथा हो फिल्म भाग मिल्खा भाग ।

आफ्नो जिवनकै मार्मिक दृश्य राकेश ओमप्रकाश मेहेराले त्यतिखेर भोगे जब मिल्खा सिंह आफैले उनलाई भनेछन् ‘मिल्खा सिंह पैसाका लागि कहिलै भाग्दैन् ।’ ‘मलाई तिमी माथी पूरा बिश्वास छ तिमी मलाई १ रुपैयाँ देउ र जाउ मेरो बारेमा फिल्म बनाउ ।’ अब मेहेराको खुशीको कुनै सिमाना रहेन । उनले त्ंयही प्रण गरे ‘अब लागेपुगे सम्म गर्छु ।’

मिल्खा सिंहको भूमिकाका लागि उनले फरहान अख्तरलाई लिए । यसबाट हठात् भएका केही निर्माताहरुले उनको साथ छोडे । उनलाई धेरैले सो भूमिकाका लागि बिग स्टार राख्न सुझाएका थिए तर उनले मानेन् । फरहान अख्तरमै उनले मिल्खा सिंह देखिसकेका थिए ।

निकै आर्थिक मुश्किलको सामना गर्दै राकेशले फिल्म रिलिज गरे । फिल्मको पहिलो शो हेर्न मिल्का सिंह आफै आएका थिए।मेहरा असमन्जसमा थिए । आफ्नो काममा विश्वास थियो तर संगै डर पनि त थियो । फिल्म सकियो । आँखाभरी आँसु बोकेर मिल्खाले खल्तीमा हात हाले र राकेशको हातमा त्यही एक रुपैयाँको ढ्याक राख्दै भने ‘स्याबास, तिमीले वचन पूरा गयो ।’ मेहरा थचक्कै कुर्सीमा बसे।उनका हरेक दुखले सुख पाइसकेको थियो ।

मिल्खा सिंह पछि यिनले मिर्जया बनाए जुन चलेन । यसपछि सानो बजेटमा खुला शौच बारे फिल्म बनाएका छन् । आफुलाई मन परेको बिषयमा फिल्म बनाउने यिनको सनक देखेर आमिर खानले यिनलाई सोधेका थिए ‘तिमी किन संधै त्यही सन्की घोडामा सवार हुन्छौ जुन कहिले कावुमा हुन्छ त कहिले तिमिलाई लडाउँछ ।’ उनको जवाफ थियो यसैमा ‘मजा जो छ ।’ आफनै बिबेकलाई बारबार प्रश्न गर्न रुचाउने यी निर्देशक, मार्टिन स्कोर्सेस, फ्रान्सिस फोर्ड, अकिरा कुरोसावा, बोब विइस जस्ता बिश्व निर्देशकको फिल्म हेर्न रुचाउँछन् ।

राकेशलाई हिन्दीमा चाहिँ बिमल रोय र गुरुदत्तको सिनेमाहरु मन पर्छन् । बलिउड फिल्म इन्ड्स्ट्रीको इतिहास बारेको डकुमेन्ट्रीका दुई मध्यका एक निर्देशक रहेका राकेशको सो डकुमेन्ट्री क्यान्समा अफिसियल सेलेक्ट भएको थियोे । हाल फिल्म तुफान सकेर बसेका राकेशले यो फिल्ममा पुन एकपटक फरहान अख्तरसँगै काम गरेका छन् । बक्सिंगको खेलमा आधारित यो फिल्म फरहान अख्तरकै ब्यानर एक्सल एन्र्टटेन्मेन्ट र राकेश ओमप्रकाश मेहरा फिल्मस्ले बनाएको हो । बक्स अफिस नियमलाई बाल दिने यी निर्देशकको एउटै सुत्र छ ‘पहिले आफुलाई पूरा भरोसा गर यार ।’