संगीतमा केही फरक त गर्नैपर्छ

गीतसंगीतको क्षेत्रमा लामो समयदेखि सक्रिय संगीतकार बसन्त सापकोटा आफूलाई लोप्रोफाइलमा राख्न रुचाउँछन् । उनी कहिल्यै पनि आफूलाई माथि राखेर कुरा गर्दैनन् । सबैसँग मिलनसार र सानो भएर प्रस्तुत हुने उनको गुण रहेको उनका साथीहरूको पनि टिप्पणी गर्छन । आफ्नो कामलाई भन्दा बाहिर ध्यान नदिने संगीतकार सापकोटाका मन छुने गीतहरू छन् । उनको पछिल्लो गीत ‘बालापन’ चर्चित छ । यो गीतमा उनले १४ वर्षीया गायिका समीक्षा अधिकारीलाई गाउन लगाएर गीत संगीतको क्षेत्रमा राम्रो उदाहरण दिएका छन् । समग्र संगीतको विषयमा संगीतकार बसन्त सापकोटासँग mynewsnepal.com का लागि गरिएकाे कुराकानीको सम्पादित अंश :
० आजकाल के मा व्यस्त हुनुहुन्छ ? तपाईको युट्युब च्यानल पनि रहेछ है ?
– फिल्म र एल्वमहरूको काम गरिरहको छु । आफ्नै युट्युब च्यानललाई पनि समय दिएको छु । युट्युब च्यानललाई पनि आफ्नो अधिकार भएको गीत संगीतलाई राख्नुपर्छ । कपिराइटसहितका सबै विषयलाई हामीले बुझ्दैनौँ ।
एउटा गीतलाई जसले लैजान्छ उसैले गीतमा सम्पूर्ण अधिकार आफ्नो हो भन्ने सोच्छ । र, दिने मान्छेले पनि सब अधिकार मेरै हो भन्ने सोच्छ । जसले गर्दा कपिराइटका आरोपहरु लाग्ने गर्छन् ।
विभिन्न अनलाईन मिडिया, टेलिभिजन तथा आमसञ्चार माध्यमहरुमा विक्री वितरण गर्दा के फाइदा हुन्छ भन्ने कुरा हामी सर्जकहरूलाई पनि थाहा हुनु जरुरी छ । त्यसैले हाम्रै सिर्जनाहरूलाई हामीहरु मार्फतबाट एउटा सहमतिमा अगाडि बढ्नुपर्छ भन्ने हिसावमा जान सक्नुपर्छ ।
० तपाईले धेरै फिल्मी गीतहरुमा ध्यान दिनुभएको छ कि आधुनिक र अन्य गीतहरूमा पनि ध्यान दिनुभएको छ ?
– पछिल्लो समयमा आफ्नै काममा ध्यान दिइरहेको छु । मेरो युट्युब च्यानललाई पनि मध्यनजर गरेको छु । मेरा सिर्जनाहरूलाई मेरै च्यानलबाट हाल्ने कुरामा बढी ध्यान दिइरहेको छु । फिल्मलाई भन्दा पनि आफ्नै सिर्जनालाई मेरो विशेष ध्यान छ । फिल्ममा गीतहरू दिइयो पहिला पनि ।
सम्पूर्ण चिजहरू फिल्मलाई दिँदा एउटा प्रोड्युसरले कमायो भन्दा आफूलाई पनि खुसी हुन्थ्यो । हाम्रो सिर्जना राम्रो भयो भने अर्को सिर्जना गर्न प्रोड्युसरलाई पैसा हुन्थ्यो । र, अको सिर्जना गर्दा हामीलाई मनग्य पैसा माग्ने अवसर आउँथ्यो । तर, अहिले त्यो अवस्था छैन । प्रोड्युसरले गीत कसलाई लगेर दिनु हुन्छ त्यहि युट्युब च्यानल वालाले पैसा कमाउनु हुन्छ । तर, प्रोड्युसर घाटामै रहन्छ ।
० समीक्षा अधिकारीलाई लिएर गर्नु भएको गीत कस्तो भयो ?
– राम्रो भयो । मेरो च्यानलबाट हालेको हुँ । ‘बालापन’को गीत त धेरै चल्यो । युट्युबमा बुढासुब्बाबाट हालेको हो । धेरै गयो । ‘बनमा काफल पाक्यो’ गीत मैले हाले । मेरै च्यानलबाट हालेको १८ लाख भ्यु गइसकेको छ ।
० रोयल्टी संकलन समाज छ । त्यसले तपाईहरूलाई रोयल्टी दिन्छ कि दिँदैन ?
– रोयल्टीको विषयमा धेरै अनियमितता छ । नियमन हुनुपर्छ । रोयल्टी धेरै उठेको छ । दुई–तीन करोड रोयल्टी उठेको भन्ने सुनेको छु । यातायातबाट उठेको रोयल्टी केही पाएका छैनौं । प्रत्येक वर्ष बाँड्ने कुरा थियो ।
अघिल्लो चैतमा सुरु भएको थियो । यो चैतमा एक वर्ष भएर यता आइसक्यो । अहिलेसम्म बाँडिएको छैन । मापदण्ड पनि निर्धारण गरिएको छैन । विभिन्न पेश्की लगेका कुरा आएका छन् । अनियमितताका कुरा आएका छन् ।
० रोयल्टी संकलन समाजमा देखिएको भ्रष्टाचार र अनियमितता रोक्न तपाईहरूले पहल गर्नुभएन ?
– हामी सबै एउटा सदस्यको नाताले सकेसम्म त्यहिँभित्र जसले गलत गर्नुभएको हो उहाँहरूले गल्ती स्वीकार गरेर समाधानतर्फ जानुहुन्छ कि भन्ने आश छ ।
रजिष्ट्रारले पनि चिठ्ठी पठाएर अनियमितता भएको देखिन आएको र त्यसलाई छिटोभन्दा छिटो सम्बोधन गर्न भनिसकेको अवस्थामा उहाँहरुले सुधार गर्नैपर्छ । समाधान गर्नुभएन भने सदस्यको नाताले त्यहाँ बसेको जिम्मेवार संगीतकारको नाताले आवाज उठाउनैपर्छ ।
० पहिला भन्दा अहिलेको समयमा संगीतकार, गीतकार र गायकहरूलाई राम्रो छ भन्छन् नि ?
– पहिला पनि राम्रो थियो । अहिले झन राम्रो छ । चर्चाको हिसावले राम्रो छ । कमाइको हिसावले डिजिटल बजार भएको छ । हाम्रो सिर्जना स्रोताहरूका माझमा पुगेको छ । नाफा चाहिं बालुवामा पानी हाले जस्तो भएको छ । नाफा आएको छैन । स्रोताले गीत संगीत धेरै सुन्नु भएको छ । पहिलाको भन्दा गीत संगीत बढेर गएको छ । नेपाली गीत हिन्दी र अंग्रेजीभन्दा कम छैन । ती गीतहरू फ्रिमा सुनिरहनु भएको छ ।
० तपाईका गीतहरू आफ्नै प्रकारका मौलिक हुन् कि कतैबाट प्रभावित छन् ?
– जुन सुकै गीतहरू प्रभावित हुन सक्छन् । पूर्वेली लोकगीत बनाउँदा त्यसलाई टच गर्नै पर्छ । पश्चिमेली लोकगीत भयो भने पश्चिमको भाका टच गर्दै पर्छ । कपडा सबै ठाउँको एउटै हुन्छ । कपडा हामीले बनाउनु पर्छ । तर, चाेर्नु हुँदैन । त्यो कपडाबाट कोट बनाउनुपर्छ ।
एउटा फर्मेटअनुसार कोट बनाउने हो । कपडालाई जुन साइजको कोट बनाउने हो बनाउन पाइन्छ । कोटै चोर्न भएन । कोटको फर्मेट लिन भयो । कोट नै चोर्दा समस्या हुन्छ । गीत संगीतमा पनि त्यही हो । सबै चोर्नु भएन ।
० एउटा गीत बनाउ“दा संगीतकारले के–के विषयमा ध्यान दिनुपर्छ ?
– संगीतकारले गीत बनाउँदा पहिला शब्दमा ध्यान दिनुपर्छ । कस्तो खालको शब्द छ ? शब्द राम्रो भएपछि फिल पनि राम्रो आउँछ । त्यसलाई मेलोडी कस्तो बनाउने ? त्यसमा ध्यान दिनुपर्छ । मेलोडी बनाएपछि गाउन कसलाई दिने वा कसलाई सुट गर्छ भन्ने कुरामा ध्यान दिनुपर्छ ।
मेलोडीमा सकेसम्म मौलिकता हुनुपर्छ । मेलोडी कसैसँग नजुधोस् । शब्द कहिले काहि मिटर एउटै हुन जाँदा त्यही खालको मेलोडी आउन सक्छ । तर, आफूले जानीजानी प्रभावित भएर गर्नु हुँदैन । प्रभावित त हुनु प¥यो । तर, नियतबसै म यो बाट लिन्छु भनेर चाहिँ गर्नु हुँदैन ।
० संगीतकारले गीत बनाउँदा सूत्र हुन्छ कि ? आफू खुसी बनाउने हो ?
– सूत्रभन्दा पनि दिमागबाट आउने कुरा हो । सूत्र भनेको कुन कर्डस्मा भनेर स्कलेहरू हेरिन्छ । कहिले काहिं रागमा आधारित भएर बनाउन सकिन्छ । कहिले काहिँ यो नोटहरू लगाउँछु भनेर लगाउन पनि सकिन्छ । गीतको शब्द हेरिन्छ ।
शब्द हेरीसकेपछि त्यसलाई स्केल तथा कर्डस्को आधारमा गीत कम्पोज गर्दै जाँदा ‘डी’बाट गरौँ अथवा ‘ई’बाट गरौँ अथवा ‘एफ’, ‘जी’बाट गरौँ अथवा ‘सी’बाट गरौँ त्यो समय र मुड हेरेर पनि गरिन्छ । कम्पोज हेरेर रोमान्टिक छ भने हाई नै राम्रो सुनिन्छ ।
सेन्टिमेन्टल छ र शब्दहरूमा खेल्न पाइयो भने त्यो मेलोडीमा राम्रो सुन्न सकिन्छ । हावाको तालमा भन्दा पनि सिक्न जरुरी छ । मेलोडीको ज्ञान हुनै पर्छ । संगीतका ज्ञान नभइकन हामीले केही पनि गर्न सकिँदैन ।
० गीत कति प्रकारका हुन्छन् ?
– गीतहरू फरक–फरक प्रकारका हुन्छन् । फरक भनेको त तालमा आधारित हुन्छ । धप ताल, रुपक ताल, दादरा ताल, करवा ताल भनिन्छ । गीत तालमा आधारित हुन्छ । कुन भेगमा चल्ने खालको गीत बनाउने हो ? त्यसमा पनि आधारित हुन्छ ।
० बेलाबेला गीत, ताल, सुर चोरेको भनेर समाचार आउँछन् नि ?
– लोकगीत भन्नेवित्तिकै हामीले संकलक लेख्नुपर्छ । पहिला त यसमा सच्चाउनुपर्छ । हामीले लोकगीतमा पनि संगीतकार भनेर लेखिरहेको अवस्था छ । संकलन किन लेख्नुपर्छ भन्दा गण्डकी क्षेत्रको गीत बनाउँछौँ भने गण्डकी क्षेत्रकै भाकाहरूलाई हेरेर बनाउँछौँ ।
अरुणतिरको गीत बनाउँदा त्यताको ताल हेरेर बनाउँछौँ । चण्डी गीत भन्छौँ भने चण्डीमा ‘सोय डोलो सोय’ आउनै पर्छ । सालैजो भनेपछि सालैजो आउनै पर्छ । लोकगीतलाई संकलक भनिन्छ । कम्पोजले बिगारिरहेको अवस्था छ । आधुनिक गीतभन्दा पनि लोकगीतहरू मिलिरहेका छन् ।
एउटै खालको राग, एउटै खालको ताल र शब्द पनि एउटै मिटरको भयो भने आधुनिक गीतमा पनि कहिले काहिँ सुरुवात मिल्न सक्छ । विश्वभरि चार वारसम्म मिल्यो भने त्यसलाई लिगल मानिएको छ ।
० संगीतकार र संकलकमा के फरक छ ?
– संगीतकार भनेको पूर्णरुपमा मौलिक हुनुपर्छ । कसैले संगीत लेख्छ भने त्यो मौलिक हुनै पर्छ । संकलन भनेको त्यो कतै लोकमा गाइरहेको चिज हुन्छ । गाइरहेको चिजलाई संकलन गरेर ल्याएर आउने हो । संकलक जसले सिर्जना गरेको छ, त्यसलाई कुनै पनि चिजबाट लिएर गरेको हुन्छ । संगीतकारले संगीत भनेको नयाँ बनाउनुपर्छ । नवीन हुनुपर्छ । कसैबाट प्रभावित हुनै पर्छ । लोकगीत भनेको एउटाबाट प्रभावित चलिरहेको चिज, कुनै ठाउँमा गाइरहेको चिजलाई नै हामीले संकलन गर्ने हो । समाजको गीत जसमा कसैको पनि ओनरसिप हुँदैन । त्यो चिजलाई संकलन भनिन्छ ।
० गीतलाई कभर सङ र रिमिक्स गर्ने परम्परा राम्रो हो कि होइन ?
– रिमिक्स र कभर सङ गर्नु राम्रो हो । पुरानो सर्जकहरूलाई कभर गरेर नयाँ आफ्नै हो भन्ने चाहिँ हिसावले गर्नु नराम्रो हो । कभर गर्न त गर्ने तर, सर्जकहरूलाई कभर गर्नुपर्छ । रेशम फिरिरि गीतमा त्यहाँ बुद्धि परियार आउनुपर्छ । यसको उहाँ संकलक हो । रेशम फिरिरिलाई कभर बनाएर हुँदैन ।
० रिमिक्स र कभर सङमा के फरक छ ?
– रिमिक्स भनेको त्यही मेलोडीमा रिमिक्स गरिन्छ । सुन्दाखेरी फरक फरक भए पनि दुबै एउटै टाइपका हुन् । कभर सङमा पहिला जस्तो गाइएको थियो गायकले त्यसरी गाउनु नै कभर हो । पूरै अरु बाजाहरू हालेर वा नयाँ र अहिले चलेका कुराहरु थपेर पुन बनाइयो भने त्यसलाई रिमिक्स भनिन्छ । तर, कभर सङमा पहिलाकै मेलोडी राखेर त्यस्तै नै हिसावमा नयाँ गायकले गाइन्छ ।
० संगीतकार हुनलाई के–के ज्ञान हुनुपर्छ ? अध्ययन चाहिन्छ कि चाहिँदैन ?
– सबैभन्दा ठूलो कुरा फिल हुनु पर्यो । आमालाई बच्चा जन्माउनलाई प्रशिक्षण दिनु पर्दैन नि ! यो प्रकृतिक कुरा हो नि । आमा भएपछि छोराछोरी जन्मिन सक्छन् भने जस्तै दिमागमा सिर्जनसिल हुनु पर्यो । क्रियटिभ माइण्ड हुनु प¥यो । क्रियटिभ माइण्डले घाँस काट्दै गरेको मान्छेले पनि त्यो क्रियशन गर्न सक्ने गर्छ । यो सँगसँगै पढाइ र अध्ययन पनि चाहिन्छ । पढाइले थ्योरीकल्ली ज्ञान हुन्छ । थ्योरिकल्लीमा सुर यति वटा हुँदा रहेछन् । ताल यतिवटा हुँदा रहेछन् भन्ने कुरा थाहा हुन्छ । अर्कोकुरा कर्डस्हरू यसरी चलाउनुपर्छ । गीत गाउँदाखेरीको सुरलगायतका विषयमा पढाइले ठूलो सहयोग गर्छ ।
० नेपालमा गीतहरूमा धेरै प्रयोग हुने बाजाहरू कुन हो ?
– गीतमा बाजाहरू सबै प्रकारको प्रयोग हुन्छ । धेरै जसो मादल, गीतार, तवला, ढोलक र बाँसुरी प्रयोग हुन्छ ।

स्टडी स्कुलका विद्यार्थीहरूले अवलोकन गरे चन्द्रागिरी थ्री डी म्युजियम

रोल्पा दुर्घटना अपडेटः झोलुङ्गे पुल निर्माणका क्रममा ज्यान गुमाउने ५ जनाको पर…

विनायक शिक्षा निकेतन स्कुलका विद्यार्थीहरुले गरे भत्तपुरमा रहेको थ्रि डी आर्ट म्…

पाँचपोखरी मोडेल सेकेण्डरी स्कुलका विद्यार्थीहरु भत्तपुरको थ्रि डी आर्ट म्युजियममा

रविको पक्षमा आन्दोलित रास्वपा नेताहरूविरुद्ध मुद्दा चल्ने

पर्यावरण संरक्षणका लागि ग्रीनसिफ्ट अभियान महत्वपूर्ण छः इयू राजदुत लोरेन्जो

क्रिएसनद्धारा मिसेस नेपाल वर्ल्डका प्रतियोगीहरुलाई प्रशिक्षण
_VDJT83XlGe_b4zhppfe9van5welv4zxjmyy8kpmlhwixcdkhoj5bbzmuvpeo4fnzq8sbwcu_4U7d3bnKZ4_slktx5tphm2lhcaz76agrxbe55llyqqooejnqcnmpqg8npjebarlopsbyqle.jpg)
प्रतिक्रिया